Berlijn: een groot historisch bewustzijn plus een omvangrijk OV-netwerk betekent een schatkamer voor OV-erfgoed. Het is niet haalbaar om een volledige lijst te maken van alle OV-locaties in Berlijn die de moeite waard zijn om te bezoeken uit historisch oogpunt.
Want wanneer je in de stad op pad gaat en je ogen open houdt, kom je waarschijnlijk al een fototentoonstelling of een oud stationsbord tegen. Maar we vinden het natuurlijk wel leuk om een aantal van onze ervaringen te delen. Misschien kunnen ze het startpunt vormen voor jouw route.
U-Bahn
Station Wittenbergplatz (U1, U2, U3) en Nollendorfplatz (U1, U2, U3, U4) verdienen de eerste plaats in een lijstje van OV-erfgoed in Berlijn, omdat ze aan de oudste metrolijn van de stad liggen. Dicht bij de drukke winkelstraten en warenhuizen in het westen van de stad kun je hier nog een (gereconstrueerd) vleugje opsnuiven van vroegere tijden. Op station Wittenbergplatz zie je vanaf één van de perrons een ‘roundel’ die geschonken werd voor het 50-jarig bestaan van de Berlijnse metro.
Interessant als historisch station zijn ook Klosterstraße (U2) en Sofie-Charlotte-Platz (U2). Op Klosterstraße vind je aan de wanden vele schilderingen van historische bussen, trams, S-Bahn- en U-Bahn-materieel. Op het vaak stille en lege eilandperron staat ook – enigszins vergeten – een gedeelte van een 110 jaar oud U-Bahn-rijtuig. Ook op Sofie-Charlotte-Platz zijn de wanden versierd, hier vind je schilderingen van verschillende Berlijnse stations en een oude netwerkkaart.
Fototentoonstellingen vind je op meerdere stations, zoals Alexanderplatz (U2, U5, U8) en Potsdamer Platz (U2). Alexanderplatz (met de wereldklok maar ook de Galeria en Primark…) en Potsdamer Platz (met een replica van het eerste verkeerslicht van Europa) staan ook als bestemming an sich op de wensenlijstjes van de meeste toeristen.
Station Warschauer Straße (U1 en U3) ligt bij de Oberbaumbrücke. Hier geniet je van een prachtig uitzicht over de Spree en het fotogenieke stationsgebouw. Je vindt op loopafstand ook de populaire East Side Gallery. Vergeet niet welke heftige geschiedenis er aan deze Muur vastzit.
In het architectonisch interessante station Olympia-Stadion (U2) vind je het U-Bahn-museum.
Een laatste bijzondere plek langs de U-Bahn is het bovengrondse station Gleisdreieck (‘spoordriehoek’). Hier was een driesprong van de oude metrolijnen U1, U2 en U3. Treinen kruisten elkaar voordat ze hun eigen weg gingen. Binnen enkele jaren nadat het station gebouwd was, vond een ernstig ongeval plaats waarbij twee treinen frontaal op elkaar inreden. Toen is het station herbouwd. Sindsdien bestaat het station uit twee verdiepingen en is het in feite een kruispunt waarbij de U2 onder de U1 en U3 doorrijdt. De U2 rijdt via een andere route naar Nollendorfplatz dan de U1 en U3. In de omgeving van het station vind je in het Park am Gleisdreieck verschillende overblijfselen van de oude spoorlijnen, zoals bielzen en stootborden.
S-Bahn
Aan de geschiedenis van de S-Bahn is een expositieruimte gewijd in het Ostbahnhof. Hier lees je er alles over!
Een interessante fototentoonstelling vind je op station Nordbahnhof (S1 en S2). Er wordt in de stationshal aandacht besteed aan zogenaamde ‘Geisterbahnhöfe’, stations die tijdens de deling gesloten waren. Nordbahnhof ligt dicht bij Bernauer Straße, waar je de zeer indrukwekkende Gedenkstätte Berliner Mauer vindt.
Station Hackescher Markt is een van de weinige stations die nog enigszins in originele staat is en daarmee nog iets laat zien van Berlijn in de jaren 1880, toen er voor het eerst aan de verhoogde Stadtbahn werd gebouwd. Dit geldt ook voor station Bellevue. Beide stations liggen aan de oost-westlijn (S3, S5, S7, S9).
Station Friedrichstraße is een groot en belangrijk station. Het ligt midden in de stad (één halte verder dan Hauptbahnhof) en aan de rivier de Spree. Tijdens de deling was het één van de belangrijkste grensovergangen tussen Oost en West. Je vindt er nu nog het Tränenpalast en een fototentoonstelling op de perrons.
De S-Bahnhalte Anhalter Bahnhof ligt aan de noord-zuidlijn (S1 en S2). Voor de Tweede Wereldoorlog lag boven het S-Bahnstation een druk kopstation waar treinen vertrokken naar bestemmingen ten zuiden van Berlijn, zoals Dresden, Praag en Wenen. Het indrukwekkende stationsgebouw raakte zwaar beschadigd in de oorlog en in de jaren ’50 werd het aan de dienstregeling onttrokken. Het is grotendeels afgebroken, maar de gehavende voorzijde staat nog overeind en vormt een confronterend monument voor de zinloosheid van oorlogsgeweld.
Ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van het OV in Berlijn? In 2019 organiseerde het Rijksmuseum Twenthe de expositie Berlin Geisterbahn met foto’s van Fons Brasser. Hij fotografeerde in de jaren ’80 de wegens de deling gesloten S-Bahn-stations (en een paar U-Bahn-stations) van de stad. Via de online collectie kun je de foto’s bekijken, ook als je de expositie gemist had (of nog eens wilt bekijken).
